ضربه مغزی چیست و چگونه اتفاق می افتد؟

ضربه‌ مغزی آسیبی است که موجب از بین رفتن یا صدمه دیدن سلول‌های مغزی می‌شود. افراد ممکن است بر اثر علل مختلفی مانند ضربه به سر، ترومای مغزی، سکته مغزی و تومور مغزی دچار آسیب مغزی شوند. تمامی آسیب‌های ترومای مغزی بر اثر ضربه به سر هستند. اما ضربه به سر لزوما موجب آسیب دیدن مغز نمی‌شود.

آسیب‌های مغزی دارای دو نوع اصلی هستند: آسیب ترومایی (ضربه به سر) و آسیب اکتسابی. هر دوی این آسیب‌ها موجب اختلال در عملکرد نرمال مغز می‌شوند.

ضربه مغزی بر اثر وارد شدن فشار یا نیروی خارجی بسیار قوی به سر ایجاد می‌شود. مثلا ضربه مغزی در تصادف یکی از شایع‌ترین علل وقوع این اتفاق است. علائم ضربه مغزی ممکن است به صورت شدید یا خفیف باشد. از جمله علائم ضربه مغزی می‌توان به کما، آنوریسم، سرگیجه و سردرد اشاره کرد.

حتی اگر ضربه مغزی همراه با علائم خفیف باشد، فرد باید سریعا به بیمارستان مراجعه کند. در صورت شکستگی و خونریزی شدید از ناحیه سر، لازم است پزشک متخصص مغز و اعصاب وضعیت فرد را ارزیابی کرده و در صورت نیاز عمل جراحی انجام دهد.

انواع آسیب های مغزی

به طور کلی انواع آسیب های مغزی را می‌توان به دو گروه تقسیم‌بندی کرد:

• آسیب مغزی تروماتیک
• آسیب مغزی اکتسابی

آسیب مغزی تروماتیک

آسیب مغزی تروماتیک یا آسیب مغزی ناشی از ضربه بر اثر فشار یا نیروی بسیار شدید از طرف یک جسم خارجی ایجاد می‌شود، مانند ضربه شدید به سر در اثر تصادف رانندگی. این نیرو می‌تواند باعث جابه‌جا شدن مغز در داخل جمجمه یا آسیب به خود جمجمه شود. این موارد نیز موجب صدمه دیدن مغز می‌شوند.

آسیب مغزی اکتسابی

آسیب مغزی اکتسابی در سطح سلولی رخ می‌دهد. این آسیب‌ها اغلب بر اثر فشار به سلول‌های مغزی ایجاد می‌شوند. این فشار می‌تواند ناشی از یک تومور، فقدان اکسیژن، تشنج، بیماری عصبی، سکته مغزی و یا هر عامل دیگری به سلول‌های مغز وارد شود.

علت ایجاد آسیب مغزی

دلایل ایجاد آسیب مغزی بسته به نوع آسیب متفاوت است.

علل آسیب مغزی تروماتیک

همانطور که گفته شد آسیب مغزی تروماتیک در اثر اعمال یک ضربه خارجی به سر فرد ایجاد می‌شود. عواملی که ممکن است باعث ایجاد ضربه به سر شوند عبارتند از:

• تصادفات رانندگی
• برخورد فیزیکی در ورزش
• افتادن از ارتفاع
• خشونت فیزیکی

دلایل آسیب مغزی اکتسابی

آسیب مغزی اکتسابی در سطح سلولی رخ می‌دهد. از جمله عوامل وقوع آسیب مغزی اکتسابی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سکته مغزی
• تومور مغزی
• حمله قلبی
• آنوریسم مغزی
• بیماری‌های مغز و اعصاب
• سوءاستفاده از دارو و مواد غیرقانونی
• آسیب مغزی ناشی از فقدان اکسیژن

علائم ضربه مغزی

ضربه مغزی یکی از شایع‌ترین دلایل مرگ در میان افراد به شمار می‌رود. بنابراین بسیار مهم است هر فردی آگاهی کافی از علائم و عوارض ضربه مغزی داشته باشد تا در صورت مواجهه با این شرایط بتواند اقدامات سریع و به موقع انجام دهد.

علائم شایع ضربه مغزی به شرح زیر است:

• کاهش سطح هوشیاری
• گیجی و منگی
• حالت تهوع و استفراغ
• سردرد شدید
• اختلال در بینایی مانند دوبینی یا تاری چشم
• از دست دادن حافظه موقت (ممکن است بیمار نتواند خود حادثه و وقایعی که کمی قبل از آن اتفاق افتاده را به خاطر بیاورد)
• سرگیجه
• کما
• سوت کشیدن و وزوز گوش
• درجا زدن به معنای تکرار کردن عمل یا حرفی: برای مثال پرسیدن دوباره و دوباره یک سوال با وجود آنکه اطرافیان به آن پاسخ می‌دهند، مثل: «برای من اتفاقی افتاده است؟»
• خونریزی از بینی
• خونریزی از سر
• مشکل در تحلیل کردن اطلاعات و فکر کردن
• تغییر در شنوایی یا لامسه
• از دست دادن قابلیت تشخیص موقعیت فضایی
• عدم تشخیص زمان
• اختلال در بویایی و چشایی
• عدم تعادل بدن
• افزایش حساسیت به درد
• خستگی ذهنی شدید
• خستگی فیزیکی شدید
• فلج
• لرزش بدن و رعشه
• تشنج
• حساسیت به نور
• اختلالات خواب
• اختلالات تکلم

تشخیص ضربه مغزی

برای تشخیص ضربه مغزی پزشک در ابتدا باید اطمینان حاصل کند که هیچ آسیب جدی و خطرناکی به مغز وارد نشده است و سپس در مرحله بعدی، میزان آسیب وارد شده به سر را ارزیابی می‌کند.

در طی معاینات فیزیکی پزشک موارد زیر را بررسی می‌کند:

• عملکرد‌های عصبی معمولی مانند وضعیت ذهنی فرد و رفلکس‌ها
• وجود سایر آسیب‌ها مانند آسیب گردن (وقوع آسیب گردن به همراه ضربه مغزی شایع است)
• علائم خونریزی از گوش، بینی و یا کبودی در اطراف چشم‌ها یا پشت گوش‌ها
• شکستگی جمجمه

تشخیص ضربه مغزی با سی تی اسکن

پس از انجام معاینات اولیه، بررسی وضعیت داخلی مغز انجام می‌شود. بهترین راه برای بررسی میزان آسیب وارده به مغز، انجام سی تی اسکن مغزی است.

دستگاه سی‌تی‌اسکن عکس‌های بسیاری را توسط اشعه ایکس، از زوایای متعدد از مغز می‌گیرد و این تصاویر گرفته‌شده توسط کامپیوتر پردازش‌شده و در قالب عکسی با جزئیات بالا نمایش داده می‌شوند. پزشک در این عکس‌ها به دنبال علائم خونریزی در زیر جمجمه یا در خود مغز خواهد بود.

در چه مواردی سی تی اسکن مغز انجام می‌شود

در اثر وقوع آسیب مغزی در فرد؛ پزشک جهت تشخیص ضربه مغزی ممکن است تحت شرایط مختلفی اقدام به گرفتن سی تی اسکن از فرد کند. اما در صورتی که آسیب وارد شده به مغز زیاد جدی نباشد، ممکن است پزشک از سی تی اسکن استفاده نکند و تنها عکس برداری اشعه ایکس برای ارزیابی ضربه مغزی را کافی بداند.

ضربه مغزی ممکن است همراه با شکستگی جمجمه باشد. حتی در صورتی که پزشک آسیب را جدی نداند و عکس برداری اشعه ایکس یا سی تی اسکن را انجام ندهد، باز هم احتمال شکستگی جمجمه وجود دارد.

مثلا در صورتی که بیمار ماه‌ها پس از آسیب مغزی متوجه وجود برآمدگی در سر خود شود لازم است به پزشک مراجعه کند. در این حالت معمولا از سر بیمار عکس برداری اشعه ایکس انجام می‌شود و در صورتی که کیست لیپتو مننژ تشکیل شده باشد، بیمار به متخصص مغز و اعصاب ارجاع داده می‌شود تا وضعیت او دقیق‌تر مورد بررسی قرار گیرد و درمان لازم تجویز شود.

کیست لیپتو مننژ به صورت برآمدگی‌هایی متشکل از استخوان و یافت مغزی است که در محل شکستگی ایجاد می‌شود.

درمان آسیب های مغزی

برخی از آسیب های مغزی خفیف به‌خودی‌خود درمان می‌شوند و نیازی به اقدامات درمانی خاصی ندارند؛ اما در موارد بروز آسیب شدید مغزی لازم است درمان اورژانسی انجام شود. در این موارد فرد باید در سریع‌ترین زمان ممکن به بیمارستان مراجعه کند تا تا از بروز مشکلات جدی مانند ضربه مغزی و کما جلوگیری شود.

جهت درمان ضربه مغزی می‌توان اقدامات مختلفی انجام داد. در ادامه به بررسی این موارد می‌پردازیم.

درمان ضربه مغزی

اقدامات درمانی اولیه ضربه مغزی

در مراحل اولیه پس از وقوع حادثه لازم است اقدامات امدادی فوری انجام شود. عدم توجه به این اقدامات ممکن است باعث ایجاد آسیب شدید مغزی شود. این اقدامات ممکن است در محل وقوع حادثه و یا پس از مراجعه به بیمارستان انجام شوند.

از جمله این اقدامات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ثابت کردن گردن و ستون فقرات: این کار برای مثال با استفاده از کلار گردنی انجام می‌شود.
• متوقف کردن خونریزی شدید
• تسکین دادن درد بیمار در صورتی که درد بسیار شدید دارد
• آتل‌بندی کردن هر استخوان ترک برداشته یا شکسته شده (قراردادن استخوان‌ها در موقعیت مناسب)

اگر تصاویر سی تی اسکن نشان دهند که خونریزی یا تورمی در مغز شما وجود دارد. از دستگاه کوچکی برای ارزیابی فشار داخل جمجمه استفاده می‌شود. برای این کار یک سوراخ بسیار کوچک در جمجمه ایجاد می‌شود و از طریق آن یک سیم نازک بین مغز و جمجمه قرار می‌گیرد. این سیم به یک دستگاه الکتریکی متصل است که فشار داخل جمجمه را اندازه‌گیری می‌کند و در صورت تغییر فشار داخل جمجمه، هشدار می‌دهد تا مسئولین بیمارستان را باخبر کند.

عمل جراحی مغز و اعصاب

جراحی مغز و اعصاب به هرگونه جراحی گفته می‌شود که برای درمان مشکلات سیستم عصبی بدن (مغز، طناب نخاعی و عصب‌ها) انجام شود. در مواردی که مغز آسیب شدیدی دیده باشد، معمولا جراحی مغز انجام می‌شود.

علل احتمالی انجام جراحی مغز عبارت‌اند از:

• هموراژ یا خونریزی مغزی: بروز خونریزی مغزی شدید در مغز مانند خونریزی زیر عنکبوتیه که موجب وارد آمدن فشار به مغز آسیب دیدن مغز و حتی مرگ می‌شود.
• هماتوم: وجود یک لخته خون در مغز برای مثال در ناحیه ساب دورال که ان نیز موجب وارد شدن فشار به مغز می‌شود.
• کوفتگی مغزی: وجود کبودی روی مغز که می‌تواند تبدیل به لخته خون شود.
• شکستگی جمجمه: تورم و حساسیت در اطراف منطقه آسیب دیده

این مشکلات طی معاینات پزشک و توجه به تصاویر سی تی اسکن، شناسایی می‌شوند. در صورتی که لازم باشد جراحی انجام شود، یک متخصص جراحی مغز و اعصاب در مورد نحوه انجام جراحی با شما یا خانواده شما صحبت می‌کند.

کرانیوتومی یا جمجمه برداری

کرانیوتومی یکی از اصلی‌ترین روش‌های جراحی مغز برای درمان آسیب‌های مغزی شدید است. برای انجام این عمل، یک سوراخ در جمجمه ایجاد می‌شود تا جراح بتواند به مغز دسترسی داشته باشد. این عمل تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود و بنابراین شما هیچ درد یا ناراحتی حس نخواهید کرد.

طی این جراحی، هرگونه لخته خونی که در مغز تشکیل شده است برداشته می‌شود و رگ‌های خونی آسیب‌دیده ترمیم می‌شوند. بعد از اینکه خونریزی داخلی مغز برطرف شد، قسمت برداشته شده از استخوان جمجمه دوباره سر جای خود بازگردانده می‌شود و با پیچ‌های فلزی بسیار کوچک به استخوان اصلی جمجمه متصل می‌شود.

جراحی جمجمه برداری در آسیب مغزی

درمان بریدگی‌ها و خراش‌ها

برای جلوگیری از بروز خونریزی یا عفونت در آینده، هرگونه برش یا خراشی که بر اثر حادثه در سر ایجاد شده باشد، درمان می‌شود. اگر جسم خارجی در زخم شما باشد (مانند شیشه شکسته) لازم است که حتما خارج شود. زخم‌های عمیق و یا بزرگ ممکن است نیاز به بخیه زدن داشته باشند. در مواردی اطراف زخم با بیحسی موضعی بیحس می‌شود تا شما هیچ دردی را حس نکنید.

جراحی شکستگی جمجمه

ممکن است طی یک حادثه و ضربه به سر، جمجمه شما بشکند. با کمک سی تی اسکن می‌توان شدت این آسیب را بررسی کرد. شکستگی‌های باز معمولا بسیار خطرناک و جدی هستند چرا که در صورت پاره شدن پوست، احتمال بروز عفونت باکتریایی بالا است. شکستگی‌هایی که حالت فرورفته در سر ایجاد کرده‌اند نیز بسیار جدی هستند چرا که احتمالا قسمت‌های کوچکی از استخوان‌های تکه شده در حال فشار به بافت مغزی هستند.

اگر شما شکستگی فرورفته شدیدی داشته باشید، ممکن است لازم باشد که برای پیشگیری از آسیب مغزی ، عمل جراحی روی شما انجام شود. این جراحی معمولا تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. طی جراحی، هر قطعه استخوان شکسته‌ای که به بافت مغز فشار وارد می‌کند، برداشته می‌شود و در موقعیت صحیح خود قرار داده می‌شود.

در صورت نیاز، از سیم‌ها یا تورهای فلزی برای اتصال مجدد تکه‌های استخوان جمجمه به هم استفاده می‌شود. بعد از این که استخوان‌ها به نحو صحیحی کنار هم قرار داده شدند، به طور طبیعی به هم جوش می‌خورند. جراح شما می‌تواند در مورد نحوه انجام این جراحی توضیحات بیشتری با جزئیات به شما بدهد.

درمان‌های دارویی

داروهای تجویز شده برای افراد مبتلا به آسیب مغزی باید با احتیاط و دقت زیادی انتخاب شوند و سپس وضعیت بیمار در حین مصرف دارو به دقت توسط پزشک ارزیابی شود و بیمار تحت نظر باشد. پزشک شما یا مسئول داروخانه می‌تواند در مورد هدف تجویز هر دارو به شما توضیح دهد و عوارض جانبی احتمالی و احتیاط‌های لازم در مورد هر دارو را به شما بگوید.

توضیحات کلی در مورد گروه‌های دارویی مختلف در اینجا آورده شده است:

• داروهای مسکن برای کنترل و تسکین درد تجویز می‌شوند.
• داروهای ضد اضطراب می‌توانند احساس ناامنی، عدم اطمینان و ترس را کاهش دهند.
• داروهای ضد انعقاد خون برای جلوگیری از تشکیل لخته خون تجویز می‌شوند.
• داروهای ضدتشنج از بروز تشنج جلوگیری می‌کنند.
• داروهای ضدافسردگی برای درمان علائم افسردگی به کار می‌روند.
• داروهای ضدروان‌پریشی برای هدف قرار دادن علائم روان‌پریشی مانند خشونت و پرخاش، توهم و اختلالات خواب به کار می‌روند.
• داروهای شل کننده عضلات برای برطرف کردن اسپاسم‌های عضلانی تجویز می‌شوند.
• داروهای خواب آور، آرام بخش برای ایجاد خواب یا برای آرام کردن عملکرد‌های خاصی از سیستم عصبی مانند واکنش‌های ذهنی و فیزیکی هوشیاری، خواب و درد به کار می‌روند.
• داروهای محرک برای افزایش سطح هوشیاری و توجه تجویز می‌شوند.

در این مقاله آسیب های مغزی که ممکن است منجر به ضربه مغزی در فرد شود مورد بررسی قرار گرفت. از آنجایی که خونریزی مغزی یکی از عوامل شایع در زمان وقوع حوادث به شمار می‌رود، شناخت علائم ضربه مغزی کمک می‌کند تا در زمان مواجهه با این حوادث اقدامات پیشگیرانه انجام شود.